همه از یک مستند خوب لذت می‌برند. مستندها دانش شما را بالا می‌برند و به شما درباره چیزهای فوق‌العاده‌‌ای درس می‌دهند که تاکنون به روش دیگری تا این حد در خود فرو نرفته باشید. این ژانر همه‌چیز را ارزیابی می‌کند تا شما مجبور به این کار نباشید. آن‌ها رازها را فاش می‌کنند، بی‌عدالتی‌ها را نشان می‌دهند و لحظه‌های بی‌ریایی را به نمایش می‌گذارند که دنیا تا به حال به خودش ندیده‌است. به عنوان یک ژانر در فیلم‌سازی، فیلم مستند قدرت بیشتری برای شوکه کردن، غافلگیرکردن و تغییر‌دادن دارد. با سینماگیمفا همراه باشید.

مستند قابلیت این را دارد که حقیقت را با هنر تلفیق کند تا یک اثر مهم‌ در بینش عوام خلق کند. چیزی که شاید حتی دنیا را تغییر دهد. اکنون هزاران و هزاران مستند وجود دارد. این نکته باعث می‌شود که ساختن یک لیست ۲۰ تایی از فیلم‌های مستند کار پوچی باشد. با این وجود مستندهایی وجود دارند که تاثیر به سزایی در دنیا گذاشته‌اند. این هم لیست ما برای ۲۰ مستندی که باید حتماً تماشا کنید.

۲۰- Cartel land «سرزمین کارتل» محصول ۲۰۱۵

همه از مشکل بزرگ در مکزیک که در رابطه با مواد مخدر است باخبر هستند. اما «سرزمین کارتل» سال قبل منتشر شد تا موجی از تحسین‌ها را در پی داشته باشد و از شانس‌های جدی مراسم اسکار امسال باشد. این مستند بخشی از جنگی را به مردم نشان می‌دهد که شاید تاکنون نمی‌دانستند که اصلا وجود داشته است.

این ساخته زیبا، سینماتیک و مستندوار آقای متیو هینمن (Matthew Heineman) متعصبانی را در هردو طرف مرز نشان می‌دهد که وظیفه خود می‌دانند تا بر علیه کارتل بجنگند. نتیجه آن فیلمی است که اساسا جوابی یا راه‌حلی ارائه نمی‌دهد بلکه بینندگان را با اجازه‌ای که از هردو گروه که در حال دفاع از منطقه خود هستند گرفته‌اند مستقیم در وسط ماجرا قرار می‌دهد. مسلما جالب‌ترین قسمت فیلم آن‌جایی است که دکتر جوزه میرلز، یک دکتر مکزیکی از قضا تبدیل به رهبر متعصبان می‌شود تا گروه متشنج Autodefensas را رهبری کند. فیلم انتخاب را به عهده شما می‌گذارد تا تصمیم بگیرید که آیا وی یک قهرمان است یا خیر.

۱۹-Jiro Dreams of Sushi «رویاهای جیرو درباره سوشی» محصول ۲۰۱۱

شاید عجیب باشد که یک مستند درباره غذای سوشی را در لیستمان قرار دهیم. با این حال دیدن فیلم دیوید گلب (David Gelb) برای چند دقیقه کاملاً شما را متقاعد می‌کند. دلیل آن هم غیر از بحث زیبایی شناسی مربوط به موضوع است؛ شرح حال جیرو اونو که از او به عنوان بهترین آشپز سوشی نام می‌برند.

صرف‌نظر از این شخصیت جذاب، جیرو ۸۵ سال هم سن دارد. او در ساخت سوشی بهترین است و با این حال یک رستوران کوچک با ۱۰ صندلی دارد که مردم از همه جای دنیا به آن سر می‌زنند. (البته بعد از رزرو میزشان بعد از ماه‌ها!) جیرو یک کامل‌گرای به تمام معناست. حتی با این سن بالای او، دیدنش که سوشی را به مانند یک هنر ناب درست می‌کند بی‌نظیر است.

اگر هنوز هم متقاعد نشده‌اید یا از سوشی حتی خوشتان نمی‌آید «رویاهای جیرو درباره سوشی» از بهترین و جذاب‌ترین مستندهایی است که تا به حال ساخته شده‌است. سخت است که مردی را که تاریخچه دقیق هر تکه از ماهی‌ها و مواد اولیه‌اش را می‌داند تحسین نکرد.

۱۸- Hearts Of Darkness: A Filmmaker’s Apocalypse «قلب‌های تاریکی: قیامت یک فیلمساز» محصول ۱۹۹۱

بدون هیچ تردیدی «قلب‌های تاریکی: قیامت یک فیلمساز» مستند قاطعی درباره ساختن یک فیلم است. صحنه‌های فیلم‌هایی مثل Jaw و Blade Runner را فراموش کنید. این مستند درباره این است که چطور فرانسیس فورد کاپولا از عهده ساختن فیلم Apocalypse Now برآمد. اگر تا حالا به فکر ساخت یک فیلم افتاده بودید، این فیلم باعث می‌شود که شما دوباره درباره اشتیاق خود فکر کنید. صرف نظر از هزینه‌های بالارفته فیلم، «قلب تاریکی» همه‌ مشکلات بزرگی که در راه ساخت Apocalypse Now وجود داشته است را با جزئیات بیان می‌کند.

فرنسیس فورد کاپولا یکبار گفته بود که فیلمش درباره ویتنام نیست بلکه خود ویتنام است. به خاطر اینکه او و همکارانش واقعا به جهنم رفتند و برگشتند تا این فیلم را که می‌توان گفت بهترین فیلم جنگی تاریخ سینماست بسازند. اما کاپولا کاملا به این موضوع آگاه است که اگر می‌خواهد Apocalypse Now را بشناسد اول باید قلب تاریکی را احساس کند.

۱۷- Man of Wire «مردی روی طناب» محصول ۲۰۰۸

بعضی اوقات یک موضوع آنقدر ناباورانه است که می‌خواهید مغزتان را متلاشی کنید. «مردی روی طناب» داستان مردی فرانسوی را می‌گوید که سعی دارد تا از فضای بین دو برج تجاری بلند با یک طناب محکم بگذرد. این یکی از آن مستندهایی است که اول باید آن را ببینید تا باور کنید.

این مستند مثل یک فیلم سرقت ساخته شده است. داستان درباره فیلیپ پِتیت، یک بندباز عجیب و هنرمند فرانسوی است که تصمیم گرفت چنین کار دلهره‌آوری را در سال ۱۹۷۴ انجام دهد و عجیب است که تا سال ۲۰۰۸ طول کشید تا یک فیلم مستند از آن ساخته شود. تلفیقی از شوخ‌طبعی و مهربانی در شخصیت اول وجود دارد که باعث شده «مردی روی طناب» تبدیل به یکی از مستندهایی باشد که دیدن آن واجب باشد.

هیچ صحنه‌ دلهره‌آوری در تاریخ مستندها به اندازه صحنه‌ای که پتیت اولین قدمش را روی طناب می‌گذارد نیست. رابرت زمکیس یک داستان اقتباسی از پتیت در سال ۲۰۱۴ با بازی جوزف لوردون لویت به پرده برد. البته این فیلم که متوسط است را فراموش کنید و به جایش این مستند فوق‌العاده را تماشا کنید.

۱۶- To Be and to Have «بودن و داشتن» محصول ۲۰۰۲

مستند «بودن و داشتن» یک مستند تلخ و غم‌انگیز است و در عین حال چنان زیبا جلوه می‌کند که روحتان کاملاً درگیر آن می‌شود.

شاید این مستند به اندازه بقیه مستندهایی که در این لیست ذکر شده‌اند معروف نباشد. «بودن و داشتن» در یک مدرسه محلی کوچک در یک روستای فرانسوی کلید می‌خورد. تنها معلم این مدرسه آقای لوپز که روش‌های منحصر به فرد او روی تک‌تک دانش‌آموزان تاثیر می‌گذارد شخصیت اصلی آن است؛ دانش‌آموزانی که بین ۴ تا ۱۲ سال سن دارند. روش آقای لوپز در درس دادن دلگرم‌کننده است. او به دانش‌آموزانش احترام می‌گذارد و برای هرکدام از آن‌ها ارزش قائل است و به آن‌ها اهمیت می‌دهد.

در واقع چیزی در این فیلم اتفاق نمی‌افتد و فقط زندگی هرروز این دانش‌آموزان در مدرسه به صورت تک به تک و همین‌طور شیوه تدریس آقای لوپز را به نمایش می‌گذارد. جالب و البته غیرمنتظره است که بدانید «بودن و داشتن» تبدیل به یک کشمکش بزرگ بعد از منتشر شدنش شد چرا که آقای لوپز از فیلمسازان به خاطر استفاده ابزاری از شخصیتش شکایت کرد. وقتی که این مستند را ببینید غیرممکن است که آن را فراموش کنید.

۱۵ – Blackfish «ماهی سیاه» محصول ۲۰۱۳

سال‌هاست مردم به پارک‌های دریایی می‌روند تا ببینند چگونه حیوانات آنجا تحت مراقبت قرار می‌گیرند. «ماهی سیاه» مستندی است که همه‌ چیز را تغییر داد. داستان‌های وحشت‌ناکی که در پشت پرده آن چیزی که مردم هرروز می‌بینند اتفاق افتاد و باعث واکنش شدید شد تا جایی که SeaWorld نمایش وال بزرگ و سیاه خود را کنار گذاشت.

به این ترتیب «ماهی سیاه» ساخته گابریلا کوپرتریت (Gabriela Cowperthwaite) یک مستندی است که حتما باید دیده شود چرا که باعث تغییر در دنیا شد. فیلم‌های این مستند رفتار نادرست با این وال سیاه را در اسارت و عواقب آن نشان می‌دهد. با دیدن این مستند غم انگیز احتمالا دیگر به یک پارک آبی نمی‌روید.

۱۴- Hoop Dreams «رویاهای حلقه» محصول ۱۹۹۴

جین سیسکل و راجر ایبرت «رویاهای حلقه» را به عنوان بهترین فیلم ۱۹۹۴ نام بردند. اگر این دلیلی بر حتما دیدن این فیلم نیست پس چه چیزی ممکن است باشد؟ این مستند در طول ۵ سال و با ۲۵۰ ساعت فیلم‌برداری ساخته شد. «رویاهای حلقه» داستان دو دانش‌آموز دبیرستانی آفریقایی-آمریکایی را نشان می‌دهد که آرزو دارند به عنوان یک بسکتبالیست حرفه‌ای شناخته شوند. حتی اگر اهل ورزش هم نباشید این مستند ۱۷۱ دقیقه‌ای شما را میخکوب می‌کند و اجازه رهایی به شما نمی‌دهد. این فقط درباره بسکتبال نیست بلکه درباره زندگی است.

این اثر بی‌نظیر که توسط استیو جیمز ساخته شده شاید زمانش زیاد باشد اما با تشکر از موضوع عمیق آن، فیلم هیچ‌وقت خسته‌کننده نمی‌شود. زمانی که فیلم تمام می‌شود سخت است که احساس خوبی به وسیله تجربه‌ای که بدست آمده حس نکرد. بگونه‌‌ای است که انگار سال‌ها با این شخصیت‌ها زندگی کرده‌اید و در شیرینی‌ها و تلخی‌های آن‌ها و موفقیت‌ و شکست‌ آن‌‌ها شریک شده‌اید.

۱۳- Last Train Home «آخرین قطار به خانه» محصول ۲۰۰۹

«آخرین قطار به خانه» از آن فیلم‌هایی است که باعث می‌شود شما احساس بسیار بسیار خوش‌شانسی بهتان دست بدهد. این فیلم که ساخته لیکسین فَن است در طول چندین سال فیلم‌برداری شد و شامل اطلاعاتی از زندگی کارگران مهاجر چینی است که هرسال یک بار به خانه می‌روند تا تعطیلات سال جدید را جشن بگیرند. حال در نظر بگیرید که تعداد آن‌ها ۱۳۰ میلیون نفر است. مهاجرت آن‌ها ترسناک و شوکه‌کننده است و این فیلم تصویری از شیوه‌ زندگی در یک جمعیت زیاد را نشان می‌دهد.

علیرغم وجود تصویرهای خیره‌کننده و فوق‌العاده از این مهاجرت بزرگ که به طور کلی «آخرین قطار به خانه» را می‌سازد، قدرت فیلم در روشی است که اتفاقات ترسناکی که به سر خانواده‌ها و افراد می‌آید را به تصویر می‌کشد. در یک مورد مثلا خانواده ژانگ (Zhangs) مجبور به کار دور از فرزند تازه متولدشان برای ۱۶ سال می‌شوند. غیرممکن است که زندگی و کارکردن این افراد را دید و به یک اندازه شوکه و تحت تاثیر آن قرار نگرفت. چیزهای زیادی درباره «آخرین قطار به خانه» برای گفتن روش آن در نقل بدی‌های کپیتالیسم بر یک ملت می‌توان گفت، اما در آخر این یک داستان خیلی انسانی است که همه باید تجربه کنند.

۱۲- Grizzly Man «مرد گریزلی» محصول ۲۰۰۵

بدون هیچ شکی این مستند بهترین مستند دیوید هرزاگ است. مرد گریزلی یک شخص با قیافه آزاردهنده است که تصمیم می‌گیرد به طبیعت برود و عواقبش را با زندگی‌اش بپردازد. برخلاف بسیاری از مستندهایی که بر اساس انسان علیه طبیعت است این مستند زندگی خرس‌ها را به تصویر می‌کشد؛ داستانی که توسط صدای بی‌حال و با لحجه باواریایی روایت می‌شود. مرد گریزلی یک داستان زندگی واقعی از تیموتی تردول (Timothy Treadwell) است. مردی که آن‌قدر به حیوانات علاقه داشت که رفت و با آن‌ها زندگی کرد. اشتباه او البته به قول خودش این بود که فکر می‌کرد او دیگر خودش یک خرس است. دیدی که منجر به مرگ او به شکل غیرمنتظره شد.

آسان است که شخصی مثل تردول را مسخره کرد، اما هرزاگ این مسیر را انتخاب نکرد. در خاطره‌انگیزترین صحنه این فیلم، کارگردان به صدای ضبط شده‌ای از مرگ تردول گوش می‌دهد و با حالت ناخوشی به دوستش می‌گوید که دیگر آن را گوش ندهند. برای تصویرکشیدن از چنین تقابلی، این اثر یک شاهکار است.

۱۱- Grey Gardens «باغ‌های خاکستری» محصول ۱۹۷۵

«باغ‌های خاکستری» یکی از عجیب‌ترین مستندهایی است که تا به حال ساخته شده‌. و یا حداقل دو شخصیت این فیلم عجیب‌ترین و نامعمول‌ترین موردهایی هستند که تا به حال دیده‌ایم. این مستند توسط دیوید و آلبرت مایسل کارگردانی شده‌است. این فیلم زندگی دو زن به نام‌های ادیث بیل (با نام مستعار ادی بزرگ و ادی کوچک)، یک مادر و دختر است که در خرابه‌های یک امارت زندگی می‌کنند.

این که چطور این دو چنین شیوه زندگی را پی گرفتند سوال بزرگ فیلم است. (که البته جواب آن را هم به صورت دقیق نمی‌دهد.) گربه و فضله گربه همه‌جا پراکنده است و راکون‌ها هم مرتب به خانه آن‌ها می‌آیند. رابطه شخصی این دو چطور است؟ شیرین اما عجیب. لحظه‌های فوق‌العاده زیادی در «باغ‌های خاکستری» وجود دارد. گفتگوهای بی‌مقدمه و تنش‌های کوچک که باعث شده است موضوع فیلم بیش از حد جالب شود. این نوعی از مستند است که باعث می‌شود بپرسید: فیلم چه چیزی می‌خواهد بگوید؟ تماشای آن خالی از لطف نیست.

۱۰- Triumph Of The Will «پیروزی اراده» محصول ۱۹۳۵

و این فیلمساز رنی ریفنستال (Leni Riefenstahl) بود که هیتلر او را انتخاب کرد تا تبلیغات شاهکار نازی‌گونه خود یعنی «پیروزی اراده» را کارگردانی کند. فقط با درنظر گرفتن نام فیلم، حتی تا به امروز، ترسی وجود آدم را فرا می‌گیرد و البته علیرغم این برنامه تبلیغی که هیتلر را به عنوان خدا نشان می‌دهد، «پیروزی اراده» یک مستند اجتماعی اساسی باقی می‌ماند.

از منظر فیلم‌سازی، این اثر یک شاهکار است. ریفنستال بسیاری از تکنیک‌ها و روش‌هایی که امروزه استفاده می‌شود را در این فیلم اختراع و به کار برد. به همین دلیل فیلم تبلیغاتی هیتلر یک اثر هنری قابل توجه برای فیلمسازان است اما بینندگان عادی هم با دیدن تصاویر خیره‌کننده این فیلم میخکوب خواهند شد. نهایتا چقدر بد شد که استعداد فیلمسازی مثل ریفنستال در یک چنین متریال ترسناکی به کار برده شد. و با این حال «پیروزی اراده» تبدیل به یکی از اساسی‌ترین مستندهای مربوط به تاریخ و فیلم‌های تاریخی شده است. به غیر از این‌که مستند بسیار جالب است، بهترین فیلم تبلیغاتی موجود است که شخصیت یکی از بدترین دیکتاتورهای تاریخ را برایمان باز می‌کند.

۹- Bowling For Columbine «بولینگ برای کولومباین» محصول ۲۰۰۲

مایکل مور در حال حاضر به عنوان یک جوک شناخته می‌شود. اما نمی‌شود انکار کرد که «بولینگ برای کولومباین» بهترین فیلم او و مستندی است که حتما همه باید ببینند. در این فیلم که پیرامون کشتار مدرسه کولومباین است که در سال ۱۹۹۹ اتفاق افتاد، مور ارتباط بین آمریکایی‌ها و تفنگ‌هایشان را بررسی می‌کند و سوال می‌کند که آیا آمریکا برای چنین چیزی راه را هموار کرده است؟

مور صحنه‌های دلخراشی در مستند خود قرار داده است. این مستند نه تنها در سبک بقیه مستندها تاثیر گذاشته بلکه کمک کرده تا یک ژانر مدرن و جدید هم به وجود بیاید. حتی با وجود مستندهای بهتر این لیست، این مستند روی حس آگاهی مخاطبین تاثیر زیادی گذاشته است.

بیشتر افراد حتی اگر «بولینگ برای کولومباین» را ندیده باشند با آن اشنا هستند.

۸- The Cove «خلیج کوچک» محصول ۲۰۰۹

هرساله صدها دلفین یا از خانه خود مهاجرت می‌کنند و یا به شکل وحشیانه‌ای کشته می‌شوند. «خلیج کوچک» یک مستند جالب توجه و عالی است که گروهی از فعالان را نشان می‌دهد که به یک خلیج کوچک در ژاپن می‌روند. این مستند توسط لویی سایهویوس (Louie Psihoyos) کارگردانی شده و ریک اُبَری به عنوان یک تمرین‌دهنده دلفین در آن ایفای نقش می‌کند که به صنعت پشت کرده و به یک فعال محیط زیست تبدیل شده است. بیشتر «خلیج کوچک» بر اساس دوربین‌های کوچکی است که در این خلیج گذاشته می‌شوند.

صحنه‌های این مستند که مرگ واقعی دلفین‌ها را نشان می‌دهد و تصویرهایی از آب که از رنگ آبی به قرمز در می‌آید باعث می‌شود که شما نتوانید از جای خود تکان بخورید. «خلیج کوچک» تبدیل به یک مستند جنجالی شد، به خصوص در ژاپن که ادعای طرفداری از محیط زیست را دارند. با این حال شما موقعیت را می‌بینید، فیلم را مشاهده می‌کنید و امکان ندارد که وحشت واقعی را در چشمان دلفین‌ها آن هم وقتی که اسیر و کشته می‌شوند ندیده باشید.

۷- Crumb «کرامب» محصول ۱۹۹۴

رابرت کرامب از آن دسته از افرادی است که باید مستند خودش را داشته باشد. کرامب یک نقاش و کارتونیست مشهور است که کارهایش برای آمریکایی های قرن ۱۹ و اوایل ۲۰ خاطره‌انگیز است. وقتی که این مستند زیبا را تماشا می‌کنید متوجه می‌شوید که نام فیلم فقط به خاطر نام فامیلی رابرت انتخاب نشده، بلکه دو برادر کرامب دیگر هم وجود دارند که هرکدام از یکی دیگر عجیب‌تر و شوکه‌کننده‌تر از هنرمند داستان ما هستند.

تاریک، آزاردهنده و فوق العاده خنده دار! به غیر از به تصویر کشیدن یک نابغه‌ با استعداد و البته آزاردهنده، این یک مستند واضح و خلاقانه است. زویگاف بعد از این مستند به سراغ ساخت فیلم‌هایی مثل Ghost World و Bad Santa رفت اما این فیلم «کرامب» است که تبدیل به مهم‌ترین و خاطره‌انگیزترین اثر او شده است. حال آنکه هم‌اکنون به عنوان یکی از بهترین مستندهای ساخته شده به حساب می‌رود.

۶- Don’t Look Back «به عقب نگاه نکن» محصول ۱۹۶۷

باب دیلان یکی از معروف‌ترین و تاثیرگذارترین افرادی بوده‌است که تا به حال زندگی کرده و او را به عنوان کسی که موسیقی مدرن را پایه‌گذاری کرد می‌شناسند. چه به او علاقه دارید و چه نفرت مهم نیست چرا که مقابله با میراث او بی فایده است. و با این گفته به نظرمان مناسب آمد تا یک مستند مربوط به موسیقی هم در این لیست قرار دهیم (که همه سلیقه‌ها را پوشش داده باشیم) و مستندی بهتر از «به عقب نگاه نکن» در این سبک پیدا نکردیم.

فیلم‌برداری مربوط به سال ۱۹۶۵ است و «به عقب نگاه نکن» یک جوان بیست و چند ساله را به تصویر می‌کشد که در راه معروف شدن و شهرت قرار دارد. مستند نویسنده آهنگی را در سفری دنبال می‌کند که به نظر یک امر واقعی است. سپس حسی به شما دست می‌دهد که انگار دیلان دارد آهنگ Persona را در جلوی دوربین می‌خواند. شما بعد از دیدن «به عقب نگاه نکن» احساس خوبی درباره دیلان ندارید. او در این مستند بسیار بداخلاق و عوضی است. اما خود مستند به نظر بسیار جاه‌طلبانه و جدید است. انگار که دارد یک لحظه مهم از تاریخ را ثبت می‌کند و چهره واقعی‌تر یکی از معروف‌ترین خوانندگان را به ما نشان می‌دهد.

۵- The Look Of Silence «نگاه سکوت» محصول ۲۰۱۵ و The Act of Killing «عمل قتل» محصول ۲۰۱۲

به طور کلی «نگاه سکوت» و «عمل قتل» دو فیلم جداگانه هستند اما آن‌قدر برای همدیگر مهم هستند و آن‌قدر به هم مربوطند که به نظر درست باشد تا آن دو را کنار هم قرار دهیم. هردو فیلم توسط جوشوا اوپنهیمر (Joshua Oppenheimer) کارگردانی شده‌است. هر دو مستند به قتل عام اندونزیایی‌ها می‌پردازد که بین سال‌های ۱۹۶۵ تا ۱۹۶۶ رخ داد. بازه زمانی از تاریخ که اگر تعداد افرادی که مردند را در نظر بگیریم او به مقدار کمی قضایا را پوشش داده است.

«عمل قتل» را به جرئت می‌توان عجیب‌تر و شوکه‌کننده‌تر از فیلم دیگر دانست. چرا که در این فیلم اوپنهیمر با کسانی که مسئول این کشتار بوده‌اند و اکنون آزاده می‌چرخند مصاحبه می‌کند و از آن‌ها می‌خواهد تا جرم‌هایشان را در جلوی دوربین برای مخاطبین بازسازی کنند. کاری که البته آن‌ها انجام می‌دهند و جالب است بدانید که آن را هم با خشنودی در مورد این قضیه صحبت می‌کنند.

«نگاه سکوت» بیشتر یک کار سنتی است اما به هیچ‌وجه کمتر هوشمندانه نیست. استعاره‌های اوپنهیمر یک مرد میانسال اندونزیایی را برایمان نشان می‌دهد که برادرش در زمان کشتار دسته جمعی کشته شد و او می‌رود تا با افرادی که مسئول آن بودند مصاحبه کند. اگر این دو فیلم را با هم در نظر بگیریم، هردو فیلم تصویر مخوف و مهمی از یک زمان شوم در تاریخ هستند که از آن‌هایی که دخیل در ماجرا بودند سوال پرسیده می‌شود تا بالاخره با آن‌چه انجام داده‌اند روبرو شوند.

۴- Sans Soleil «بی نور» محصول ۱۹۸۳

وقتی در مورد مستندها حرف می‌زنیم، Sans Soleil یک اثر اصیل است. مشخص کردن دلیل این ادعا کار سختی است! دقیقا معلوم نیست ساخته کریس مارکر چه چیزی است. آیا این یک سفرنامه است؟ یک تقلید از الگوی مستند؟ یک تعمق در خاطرات؟

چیزی که اطمینان داریم این است که «بی نور» یک مستند لذت بخش است و هیچ مستند دیگری مثل این پیدا نمی‌کنید. زمانی که فیلم‌ها بین موضوعات مختلف می‌چرخد، نگاه کردن لحظه‌ها و مراسم‌ها در یک سرعت پیش‌رونده به صورتی که یک زن به عنوان جانشین مارکر درباره عکس‌ها سخن می‌گوید و تفکراتش را به قطعه‌ای از ایده‌ها و موضوعات غیرقابل شمارش انتقال می‌دهد بسیار جذاب است.

توسط بسیاری از منتقدین گفته شده که «بی نوری» دیگر در تاریخ تکرار نخواهد شد و هربار که فیلم‌ را ببینید دیگر همان فیلم نیست. به صورتی که شما هربار آن را نگاه می‌کنید زاویه‌ها و کناره‌ها و دیدهای جدیدی بدست می‌آید.

۳- The Thin Blue Line «راه آبی بزرگ» محصول ۱۹۸۸

بدون هیچ شکی «راه آبی بزرگ» یکی از بزرگ‌ترین و تاثیرگذارترین مستندهاییست که تا به حال ساخته شده‌. «راه‌ آبی بزرگ» بر دستگیری و اعتراف یک مردی به نام رندال آدامز تمرکز می‌کند. کسی که به جرم کشتن یک افسر پلیس در سال ۱۹۷۶ مظنون شناخته‌شده بود. این فیلم توسط ارول موریس (Errol Morris) کارگردانی شد و مسیر را برای نسل جدید فیلمسازان هموار کرد.

زیرساخت‌های «راه آبی بزرگ» در آن زمان انقلابی بود. به طوری که خط بین مستند و فیلم در ابهام قرار می‌گرفت. خیلی از مستندسازانی که امروزه شناخته شده هستند از روش موریس تاثیر گرفته اند. شاید جالب‌ترین چیزی که درباره «راه آبی بزرگ» وجود دارد این باشد که چگونه راه را برای آزادشدن یک مرد بی‌گناه هموار کرد به گونه‌ای که یافته‌های موریس به مدارکی رسید که در نهایت باعث شد مرد بی‌گناه آزاد شود. این فیلم واقعا یک شاهکار است.

۲- Man With a Movie Camera «مردی با یک دوربین سینما» محصول ۱۹۲۷

اغلب با اولین مستند تاریخ اشتباه گرفته می‌شود اما «مردی با یک دوربین سینما» شاید از اولین مستندهای تاریخ باشد. در این مستند می‌بینیم که کارگردان با دوربین خود در خیابان‌های شوروی حرکت می‌کند و هرچه می‌بیند به تصویر می‌کشد. دوربینی که در این مستند به کار برده می‌شود از دوربین‌های عجیب است. هیچ داستان و نقشه‌ای برای پردازش نیست، اما هر تصویر داستان خود را بازگو می‌کند. سطح اطلاعات قابل مشاهده در هر تصویر قابل ملاحظه است. از زندگی واقعی چه انتظاری می‌توان داشت؟

«مردی با یک دوربین سینما» اغلب به عنوان یک کار عالی از صنعت فیلمسازی مستند نام برده می‌شود و اگر این فیلم را که از قدمتش صد سال می‌گذرد ببینید دلیلش را متوجه می‌شوید. دید زیگا ورتوو به طور غیرقابل باوری خالص است اما تزئینات سینماتیک هم در آن وجود دارد تا اکشن را در آن بهبود دهد. (صحنه‌های پرش، تقسیم به دو صفحه شدن و چیزهای دیگر)

۱-Night And Fog «شب و مه» محصول ۱۹۵۵

هر فرد روی زمین برای یک بار هم که شده باید «شب و مه» را ببیند؛ فیلمی که آلن ریسنیه (Alain Resnais) به عنوان کارگردان آن شناخته می‌شود. در سی دقیقه ابتدایی، «شب و مه» مقدمه‌چینی می‌کند تا هولوکاست را به عنوان یک حقیقت کامل به نمایش بگذارد. در نهایت فیلم شامل یک سری از تصویرهای ثابت می‌شود که توسط مایکل بوکت روایت می‌گردند. این تصویرها که واضح هم هستند در مدت کوتاهی که به نمایش داده می‌شود زجر و درد افراد کمپ را با صداقت تمام به تصویر می‌کشد. ما تصاویری از قبرستان‌های بزرگی از جسدهای بدون سر و کودکان مرده را می‌بینیم.

«شب و مه» یک اثر هنری است، اما در عین حال احتمالا وحشتناک‌ترین و متفاوت‌ترین مستند درباره بزرگترین جرم قرن بیستم است. در مقایسه با مستند بزرگ دیگر درباره هولوکاست به نام Shoah «هولوکاست» که بیشتر از ده ساعت است، فوق العاده به نظر می‌رسد که ریسنیه توانسته است کاری مشابه را با مدت زمانی خیلی کوتاه‌تر بسازد.

مهم‌ترین و بهترین ویژگی «شب و مه» که آن را تبدیل به بهترین مستند تمام تاریخ می‌کند نحوه پرسشی است که می‌گوید: چرا؟ چرا این کار را با همنوع خود کردیم؟ چه کسی این کار را انجام داد؟ آیا دوباره چنین اتفاقی می‌افتد؟